Ngừng đổ lỗi cho AI vì vấn đề mất việc làm của bạn
Sự chững lại trong các việc làm văn phòng hiện nay bắt nguồn chủ yếu từ yếu tố kinh tế, hơn là do tác động trực tiếp của công nghệ.
Nguồn: “Don’t blame AI for your job woes” - The Economist (Oct 2025).
Biên dịch bởi: Ngọc Bích – Tự Học cùng AI.
Lời tiên tri về AI của các lãnh đạo công nghệ
Các giám đốc công nghệ hiếm khi tỏ ra dè dặt khi bàn về trí tuệ nhân tạo. Trong năm qua, họ đã phủ sóng khắp các hội nghị và mạng xã hội với những dự báo bi quan về “ngày tận thế nghề nghiệp” do AI gây ra.
Sam Altman, CEO của OpenAI, cảnh báo rằng “toàn bộ nhóm ngành nghề sẽ biến mất”.
Dario Amodei, CEO của Anthropic, dự đoán AI có thể xóa sổ một nửa số công việc văn phòng cấp thấp và đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên mức hai con số.
Elon Musk thì mạnh mẽ tuyên bố rằng “AI và robot sẽ thay thế tất cả công việc”.
Giờ đây, dường như thời điểm ấy đang đến gần. Hàng loạt tập đoàn lớn, bao gồm Amazon, Target và UPS, đã công bố kế hoạch cắt giảm hơn 30.000 nhân viên văn phòng. Amazon tuyên bố họ cần vận hành “tinh gọn hơn” khi đầu tư mạnh vào AI; UPS cắt giảm đội ngũ quản lý để tiết kiệm chi phí. Meta cũng đã thu hẹp bộ phận AI bị coi là “phình to quá mức”. Những đợt cắt giảm này chủ yếu rơi vào nhóm nhân viên văn phòng – những người được Silicon Valley dự báo sẽ bị AI ảnh hưởng nhiều nhất.
Sự chững lại của thị trường lao động Mỹ
Trên toàn nước Mỹ, đến nay năm 2025 đã có gần 1 triệu người bị mất việc, tăng khoảng 50% so với cùng kỳ năm ngoái. Tỷ lệ tuyển dụng trong ba tháng gần đây giảm xuống mức thấp nhất trong 10 năm, ngoại trừ đợt đại dịch COVID-19. Hơn một phần tư số người thất nghiệp đã không có việc làm ít nhất 6 tháng, tình trạng thường chỉ xuất hiện sau các cuộc suy thoái kinh tế. Đáng chú ý, nhóm tốt nghiệp trẻ tuổi chịu ảnh hưởng lớn, với tỷ lệ thất nghiệp tăng trên 2 điểm phần trăm kể từ năm 2023.
Điều này gợi ý một mối liên hệ: khi các công ty tuyên bố đầu tư vào AI, những người chịu áp lực nhất là những công việc dễ bị tự động hóa. Ngay cả Jerome Powell, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), cũng nhận xét rằng các công ty “sử dụng AI nhiều hơn trước đây” có thể đang tuyển dụng ít sinh viên mới ra trường hơn.
Các nghiên cứu và dữ liệu trái chiều
Một số nghiên cứu ủng hộ nhận định trên.
Erik Brynjolfsson (Đại học Stanford) và các đồng sự thấy rằng trong những công việc tiếp xúc nhiều nhất với AI như phát triển phần mềm, tỷ lệ việc làm của người trẻ 22-25 tuổi giảm 13% từ cuối 2022 đến đầu 2025 so với các đồng nghiệp lớn tuổi hơn. Trong khi đó, những công việc ít tiếp xúc AI cho thấy sự tăng trưởng việc làm tương đồng ở cả người trẻ và người lớn tuổi.
Nghiên cứu của Guy Lichtinger và Seyed Hosseini (Đại học Harvard) cũng kết luận tương tự, dựa trên dữ liệu từ LinkedIn và công ty Revelio Labs, khi các công ty tuyển dụng cho vị trí AI sáng tạo cắt giảm tuyển dụng cấp thấp mạnh hơn so với các công ty khác.
Tuy nhiên, nhiều bằng chứng rộng hơn lại đi ngược lại.
Tổ chức Economic Innovation Group nhận thấy từ 2022 đến giữa 2025, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm lao động tiếp xúc nhiều nhất với AI chỉ tăng 0,3 điểm %, trong khi nhóm ít tiếp xúc tăng gần 1 điểm %.
Các nhà nghiên cứu tại Yale cũng không phát hiện dấu hiệu rõ ràng của sự gián đoạn do công nghệ trong thị trường lao động Mỹ kể từ khi ChatGPT xuất hiện.
Nhiều nhà phân tích còn nghi ngờ rằng các đợt cắt giảm nhân sự tại Amazon hay những tập đoàn lớn khác có thể không chủ yếu do AI mà là do các yêu cầu kinh doanh thông thường.
Nếu không phải AI, vậy nguyên nhân là gì?
Nếu AI không phải là thủ phạm chính, đâu là nguyên nhân?
Thực tế, nền kinh tế “áo trắng” (white-collar) đang điều chỉnh sau giai đoạn tăng trưởng quá nóng hậu đại dịch. Các lĩnh vực như công nghệ thông tin, truyền thông, kế toán và tư vấn đã mở rộng quá nhanh trong 2021–2022, và nay đang quay về mức tăng trưởng bình thường.
Ngay cả ngành phát triển phần mềm – được xem là “dễ bị AI ảnh hưởng nhất” – cũng thể hiện mô hình bùng nổ rồi suy giảm tương tự. Nhu cầu tuyển lập trình viên đã tăng gấp đôi sau đại dịch, rồi nhanh chóng giảm mạnh. Nhà đầu tư Martin Casado (Andreessen Horowitz) nhận xét: “Cơn sốt startup khiến các công ty tuyển dụng ồ ạt, và giờ là lúc họ phải điều chỉnh lại.”
Một lý giải khác là chu kỳ kinh tế.
Sự ra mắt của ChatGPT trùng hợp với giai đoạn thị trường lao động Mỹ khan hiếm nhất trong nhiều thập kỷ – vào mùa hè năm 2022, số vị trí tuyển dụng gấp đôi số người thất nghiệp. Kể từ đó, điều kiện đã dần ổn định, và nhóm lao động trẻ thường chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi kinh tế giảm tốc.
Phân tích cho thấy: tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên thường tăng gấp 1.5–2 lần so với mức chung trong mỗi chu kỳ suy giảm – và tình hình hiện nay cũng không ngoại lệ.
Thách thức dài hạn với sinh viên tốt nghiệp
Tuy nhiên, những vấn đề sâu xa vẫn còn đó với nhóm tốt nghiệp trẻ: lợi ích từ giáo dục đại học đang giảm dần. Mức lương chênh lệch dành cho người có bằng đại học tại Mỹ đã đình trệ trong hai thập niên; nhóm tốt nghiệp chiếm một phần ba số người thất nghiệp trên 6 tháng – tăng so với chỉ một phần năm trước đây.
AI có thể chưa trực tiếp lấy đi việc làm của những người trẻ có chuyên môn, nhưng có khả năng khi nền kinh tế phục hồi, số lượng công việc dành cho họ sẽ ít hơn trước.
Một số góc nhìn dành cho cộng đồng Tự Học cùng AI
AI không phải thủ phạm duy nhất. Thị trường lao động đang điều chỉnh sau giai đoạn bùng nổ, và yếu tố kinh tế đóng vai trò chủ đạo hơn công nghệ.
Giá trị mới nằm ở khả năng thích ứng. Khi AI xử lý phần “kỹ thuật”, con người cần phát triển tư duy hệ thống, năng lực sáng tạo, và khả năng tích hợp tri thức liên ngành.
Đòn bẩy thật sự nằm ở việc hợp tác con người – AI. Những ai biết khai thác AI như “bộ não thứ hai” để mở rộng tư duy, sáng tạo và tối ưu quy trình mới là nhóm tạo ra giá trị vượt trội trong nền kinh tế tri thức mới.
Thông điệp cốt lõi là cần sự cân bằng, thấu hiểu đa chiều để định hướng phát triển bền vững giữa công nghệ và nhân lực trong kỷ nguyên AI.
Liên hệ để được huấn luyện chuyên sâu về tư duy tự học cùng AI (cá nhân) hoặc tư vấn chiến lược ứng dụng AI cho doanh nghiệp (cho lãnh đạo, quản lý):
NHẮN VỀ TẠI ĐÂY (Ms. Ngọc Bích)